technological singularity

technological singularity - nəzəri olaraq insan üstü bir elmin və zəkanın texnologiyanın inkişafı ilə ortaya çıxması

e-David Robot Painting from eDavid on Vimeo.

Rəhmətlik çox yaxşı adam idi

"Rəhmətlik çox yaxşı adam idi" deyirik. Xatırlayırsınızsa keçən il Türkiyədə cənazədə bir nəfəri döymüşdülər. Molla hamıdan haqqınızı halal edirsinizmi soruşmuşdu, o isə demişdi ki etmirəm, mənim haqqımı yemişdi.

Bu axşam da yenə bir yəhudi məsəlinə müraciət edəcəm. 

Adət beləymiş ki, ölən şəxsi basdırmazdan öncə onun haqqında mütləq müsbət bir söz deyilməlidir. Bir dəfə Yankel adlı şəxs ölür- çox pis adamdır. Heç kim onun haqqında deyəcək yaxşı söz tapmır. Sonra xatırlayırlar ki, Yankelin Xeskel adlı qonşusu ondan daha pisdir. Beləcə Yankeli basdırırlar. Bir xeyli müddət sonra həmin Xeskel ölür. Eyni problem hamını narahat edir, axı Xeskel barədə nə deyə bilərlər? Ravvin problemi anlayıb belə deyir. Mərhum Xeskel sağ olsun, o olmasaydı biz Yankeli basdıra bilməzdik.

Hər bir canlı təbiətdə müəyyən bir rol sahibidir

Hərdən pis adamlar barəsində danışanda onları acılayır və söyürük, sonra iə belə deyirik - Allah pis adamları yaradıb ki, yaxşı adamların dəyəri bilinsin. Təbiətdə də bu deyimə oxşar izahlar tapmaq mümkündür. Hər bir canlı təbiətdə müəyyən bir rol sahibidir. Məsələn.....

Keçən əsrin 20-ci illərdində Yellowstone Parkından bütün canavarları yox etmişdilər, səbəb sadə idi - canavarlar yırtıcıdırlar, maral, ceyran və.s kimi canlıları məhv edirlər.
1995-ci ildə canavarlar həmin parka yenidən qaytarıldı. Bu 70 ildə nə baş vermişdi.
1) Maralların sayı həddən çox artmışdı. İnsanlar nə qədər də bu artımı nizamlamaq istəsələr də uğurlu olmamışdılar.
2) Marallar yamaclardakı otları və cavan ağacları elə gəmirirdilər ki, park səhraya dönmə təhlükəsi ilə üz üzəydi.
Amma canavarları geri qaytardılar. Canavarlar bu parka həyat verdilər.
1) Maralların sayı normallaşdı, azaldı.
2) Maralların davranışı dəyişdi. Onlar artıq parkın rahatca ovlana biləcəkləri yerlərində görünmədilər (vadilər və dərələr). Bu ərazilərdəki otlar ağaclar əməlli böyüdü, 10 ildə boş ərazilər meşəyə çevriləməyə başladı.
3) Bu baş verdikdə quşlar həmin ərazilərdə məskən saldılar. Mahnı oxuyan quşlar, köçəri quşlar. Ağacla qidalanan qunduzlar peyda oldu. Canavarlar çaqqalları məhv etdilər. Beləcə dovşanlar və siçanlar artdı. Tülkülər də artdı. Qurdlardan qalan artıq qidaya toplaşan qarğa-quzğun sayı artdı.
4) Bitkilərin artması və meşələşmə səbəbiylə erroziya azaldı, çaylara töküntülər azaldı, çaylar daha stabilləşdi.

Canavarları təbiətə qaytarmaqla böyük bir ekosistem məhvdən xilas oldu

Limon həm faydalıdır, həm də zərərlidir

Limon qurtarıb çay içməyə. Limon həm çox faydalıdır, həm çox zərərlidir. Köhnə bir el məsələni xatırladım bu mənada. Eşitməyənlər üçün və xatırlamaq istəyənlər üçün xatırladaq.
İsti yay günündə Molla Nəsrəddin xanımına deyir
- Mənə bir boşqab qatıq ver, bu cür istidə mədə üçün ən yaxşısı elə qatıqdır.
- Qatıq? Evdə bir çömçə belə olsun qatıq yoxdur!
- Lap yaxşı. Yaxşı ki elə yoxdur, qatıq insana çox zərərlidir.
- Ay kişi, çox qəribə danışırsan. Gah deyirsən qatıq xeyirdir, gah deyirsən ziyandır. Bir qərar ver görək bu dediklərindən hansı doğrudur?
- Ay xanım, qatıq varsa insana xeyirlidir, qatıq yoxdursa insana zərərlidir.

Nəzir deməklə bu iş düzəlsəydi...

Bu gün bir çay evindəydik dostumla. Bir az işləyib, söhbət edəcəkdik. Çox səs-küy oldu. Elə bizim əksər çay evlərinin abu-havası belədir.

Bir hadisəni xatırlatdı. Filosof Schopenhauer Frankfurtda bir restorana günaşırı nahar üçün gələrmiş. Hər dəfə də qonşu stolda səsli-küylü prussiya zabitləri olarmış.

Bir dəfə filosof öz dostunu yeməyə çağırır. Dostu fikir verir ki, filosof pul qabından qızıl qəpik çıxarıb stolun üstündə saxladı, gedərkən isə qəpiyi götürüb cibinə qoyur.

- niyə belə edirsiniz? deyə filosofdan soruşur

- Mən burada 1 ildən çoxdur yemək yeyirəm. Özümə söz vermişəm ki, əgər bir gün buradakı zabitlər qadın və atlardan başqa bir söhbət etsələr, mən bu pulu ilk gördüyüm dilənçiyə verəcəm. Amma bir ildir ki bu pul cibimdədir.

Nəzir deməklə bu iş düzəlsəydi...

işini yaxşı bilmək barədə

Rəqabətli olmağı, uğuru, yaxşı cəmiyyəti, elm, təhsil və dövlət quruculuğunu şərtləndirən bir neçə amildən başlayaq.

1) Öz İşini Yaxşı Bilmək

2) Məktəbləşmə

3) Ənənələrin Yaranması - İnstitutlaşma

İnanılır ki, öz işini yaxşı bilməyin, təhsil almağın və ixtisaslaşmanın gətirdiyi birinci fayda artan əmək məhsuldarlığıdır. Artan əmək məhsuldarlığı daha çox gəlir deməkdir. Yaxşı təhsil və ixtisaslaşma aşağı cinayət səviyyəsidir. Artan gəlirlər sabahın investisiyasıdır. İnvestisiyalar isə artımdır və inkişafı şərtləndirir.

Yaxşı cəmiyyətin sağlam bünövrəsi öz işini yaxşı bilən adamlara dayanmaqdadır. Bu insanların topladığı təcrübə, ixtisaslaşma və cəmiyyətə ötürdükləri fayda  illərin ənənələrinə dayandığı zaman daşlaşıb bərkiyər.

Amerikalı turist İngiltərədə  bir sarayı ziyarət edər. Saray bağçasındakı otların çox yaşıl və parlaq olmasına heyran qalar. Bağbandan soruşar ki, siz bunu necə edirsiniz? Bizdə, Amerikada belə gözəl alınmır. Bağban deyər ki, əvvəlcə torpağı belləyirik, toxum tökürük, gübrə atırıq, üzərinə vururuq, yağış yağır, sulayırıq, ot çıxır, sonra kəsirik, sonra yenə vururuq, sonra yenə kəsirik, yenə vururuq. Amerikalı cavab verər ki, toxumunuz çox keyfiyyətlidir yəqin. Bağban orta keyfiyyətli olduğunu söyləyər. Turist heyrətini gizlətməyib deyər, axı biz də eyni prosesi həyata keçiririk, toxumu səpirik, ot çıxır, otu kəsirik, sonra üzərinə vururuq. Amma bizdə belə alınmır. Bağban cavab verər ki, amma biz bunu 700 ildir edirik.

Bir türk alimindən soruşublar ki, niyə biz elmdə qərbdən bu qədər geriyik? Cavab verir ki, bizim yalnız elm adamlarımız var, bizdən bir az irəli olanların isə elm məktəbləri, bizdən çox irəlidə olanların isə elm ənənələri. 

Və ya götürək ölkəmizin şahmat uğurlarını. ikiqat Avropa çempionuyuq şahmat üzrə. Elə il olub ki, dünya reytinqində ən güclü 15 şahmatçıdan 3-ü azərbaycanlı olub ( Şəhriyar Məmmədyarov, Vüqar Həşimov və Teymur Rəcəbov). Bu uğuru şərtləndirən səbəblər nələrdir bəs? Əlbəttə ki, Sovet dövründə Bakının şahmat məktəblərindən biri olması. Ölkənin bir şahmat yaddaşı və ənənəsi var, bu bizi dünya səviyyəsində rəqabətli edib...

Biz toplum olaraq bir çox sahədə birinci mərhələyə qədəmləyirik. Öz işini yaxşı bilənlərin parlamasına və digərlərinə örnək olmasına çox ehtiyac var. Bu mənada, biznesdə, dövlət işində, fərdi həyatda uğur hekayələrinin yaranmasına və paylaşılmasına önəm verilməlidir ki, yüzlərlə-minlərlə cavan insan ruhlansın. Bu ruhlanma heç şübhəsiz müsbət axınlar və ya üzü yuxarı vektorları, başqa sözlə  desək inkişafı gətirəcək.

Qısa haşiyə - Keçən həftə bu fikirlərimə çox yaxın maraqlı bir sosial kampaniyanın şahidi oldum. AtaSığorta tərəfindən təşkil edilən “Mən İşimi Bilirəm” layihəsidir. (http://www.ishimibilirem.az/ ). Maraqlı da bir konkurs başlayıb. Layihə barədə linkdən tanış ola bilərsiniz.  Təqdirəlayiq bir işdir, ümid edirəm daha çox insan iştirak edər.

Sonluq olaraq bəzi əlaqəli məsələləri bir daha xatırlamağın yeridir. İş görmək məsələsinə gəldikdə insanlar çox fərqlidir, eləcə də istedadlar və bacarıqlar. Hər Oxuyan Molla Pənah olmaz, və ya müasir deyimlə - hər gitarası olan uşaq Eric Clapton olmaz.

Bu mənada ən  əsas məsələ sevgi və həvəsdir!. Bizim bədənimizi və enerjimizi ruhlandıran məhz həvəs və sevgidir. Sevdiyin işi gördüyün zaman vaxt da sənin üçün bir başqa mahiyyət daşıyır. Sevdiyin işi 5 saat görmək sənə 10 dəqiqə kimi görünür, amma ruhunuza və enerjinizə uyğun gəlməyən işlə 10 dəqiqə məşğul olmaq  bizə 5 saat kimi gələ bilər. Səbəb isə sadədir – bu iş sizin enerji və həvəsinizi qidalandırmır. 

İman mərasimlərimin müşahidəsi

Bu il müqəddəs Qurban bayramı ilə Yəhudilərin Yom Kippur mərasimi eyni vaxta təsadüf edir.

Müsəlman zəvvarlar Məkkə yaxınlığında, Jabal Al Rahma dağında günahlardan bağışlanmaq üçün dua edirlər.



Ultra Ortodoks Yəhudi oğlamlar Təl-Əviv yaxınlığındakı Ayarkon çayı sahilində dua edirlər.

Fələstinli uşaqlar məktəbdə Həcc ziyarətini sınaqdan keçirirlər, mini Kəbə modeli ətrafında.

Qurban bayramına hazırlıq.

Dəvənin bəzədilməsi. 

Yəhudi oğlan toyuq satışına kömək edir. İnanca görə keçən ilin günahları toyuğa keçir.

Və digər şəkillər

via Boston.COM

Toplum və təhsil

Toplum təhsilə önəm verməlidir.

2 il öncə Nyu-York BMT ofisində üzv olduğum araşdırma komandalardan biri təhsil sistemlərini araşdırırdı, Finlandiya və Koreyadan çoxlu qonaqlar gəlirdi.

Maraqlıdır ki, 50 il öncə həm Koreyada həm Finlandiyada bərbad təhsil sistemi varıydı. Finlandiya Avropanın yetim iqtisadiyyatıydı, Koreyada isə vətəndaş müharibəsi idi. Bu gün hər iki ölkə dünyanın ən yaxşı təhsil sisteminə malik olduqlarına görə rahat öyünə bilirlər. Bu fərqli iki sistemdən nə öyrənmək olar?

Koreya modeli- çox çalışmaq.

Min illər öncə karyera nərdivanında yuxarı getmək üçün asiyalılar imtahan verməli idilər. Bu ənənə hələ də saxlanılır, imtahan sisteminə böyük hörmət var.

Koreyada əhalinin 100 faizi oxuma yazma bilir. Beynəlxalq qiymətləndirmələrə ( PİSA) görə ən öndədirlər, riyaziyyat, oxuma və təhlil üzrə. Cəmiyyət talantdan daha çox çalışmağın gücünə inanır. İlboyu şagirdlər müəllim və repetitorlarla 12 saata qədər çalışırlar. Toplumun gənclər üzərində böyük təzyiqi var.

Finlandiya modeli -seçim və daxili motivasiyaya önəm verir.

Koreya modelinin əksinə Finlandiyada dərs günləri azdır, çoxlu əlavə dərslər var. İnanılır ki, öyrənmə prosesi ən yaxşı məktəb və evdən kənarda baş tutur. Amma təhsil bu toplumun inancıdır. Şəxsiyyət məktəbdə yetişir. Tələbələr çoxlu əlavə, öz istək və motivasiyalarına uyğun dərslər götürürlər.Finlandlar öz dillərini çox yaxşı bilirlər, əlavə olaraq da bir neçə dil.

Bu iki modelin isə oxşar bir önəmli xüsusiyyəti var. Müəllimlərə, təlim-təhsil proqramlarına yüksək hörmət var. Hətta böhran zamanlarında bütün xərclər azalsa da, bu ölkələrdə təlim-təhsil xərcləri artırılıb.

Bu uğur modelləri nəzərəçarpan qədər fərqli olsa da bizə bir gerçəyi öyrədir. Təhsilə və təlimə hər şeydən daha çox önəm verən toplum olmaq lazımdır.

Zibil, su, təkrar istehsal

Salam. İnkişaf dediyimiz ev, maşın, para, şəhərdəki yeni binalar, hava limanı və.s deyil. İnkişaf dediyimiz toplumun keyfiyyətcə zənginləşməsidir.

Bu gün zibil və tullantıların təkrar istehsalı barədə bir iki önəmli olduğunu düşündüyüm məsələni vurğulayacam.

İsveç rəsmi olaraq bəyan edir ki, 99% zibili təkrar istehsala qaytarır (recycle). Bu ciddi bir inqilabdır. Qanuna görə hər bir istehsalçı öz müəssisəsindən kənar edilən tullantıların toplanması, emalı və.s kimi xərcləri qarşılamalıdır. İsveçlilər həm də bu işə zibil təmizləmək kimi yox, ciddi biznes kimi yanaşırlar. Hazırda İngiltərə, İtaliya, Norveç və İrlandiyadan gələn tullantıları da təkrar istehsala qaytarırlar. Helsingborgda (əhalisi-132,989) tullantıların emalı ilə məşğul olan zavodlardan biri elə həmin şəhərin 40% enerjisini istehsal edir. İsveçdə 32 belə zavod fəaliyyət göstərir. 3 ton zibil bir ton neftdən alınacaq qədər enerji verə bilər. Tullantıların təkrar istehsala qaytarılması hesabına hər il ölkə 670 000 ton benzin/neftə qənaət edir. Vətəndaşlar da bu işdə könüllü olaraq iştirak edirlər, yenidən istifadəyə məqbul hər şey geri qaytarılır. 

Bu proqram anladığımıza görə ətraf mühiti çirklənmədən qoruyur, para qazandırır (xərc-gəlir təhlilindən xəbərsizəm), enerjiyə qənaət edir. Bu inqilab isə 90-ci illərdə hökümətin belə zavodlara yatırım etməsiylə baş tutub.

Dövlətimiz zatən kifayət qədər paralar xərcləyir. Xərc-gəlir təhlilindən xəbərsizəm, amma yaxşı olardı ki, bizdə də belə stimullaşdırıcı proqramlar hazırlansın. Tullantıları yenidən istehsala qaytaranlar üçün vergi güzəştləri tətbiq edilə bilər məsələn. Belə zavodların (eco-friendly) tikintisi subsidiyalaşdırıla bilər dövlət tərəfindən.

Bizdə nəzərə çarpan bir məsələ də vətəndaşlarımızın hər şeyi bolluca tükətməsidir. Elə götürək su istifadəsini. Məsələn, restoran kafe iş yerlərində əl-üz yuyulan zaman, duş kabinalarında suyun dəqiqələrcə açıq saxlanılmasını görə bilərik, öz həyatımızdan eləcə də dost-tanışlarımızdan bilirik. 

Sadə məsələlərdən başlamaq olar- Əllər yuyulduqdan sonra əllərdə qalan suyu 3-4 dəfə silkələsək əlləri qurulamaq üçün bir neçə yox, yalnız bir salfet istifadə etmiş olarıq.

Cəmiyyətdə belə fikirlərin təbliğinə yer ayırmalıyıq. Çünki inkişaf demək ev, maşın, para, yeni binalar və.s deyil.

Pulun rəngi - Bəzən gözəllik sadəcə biznesdir.

Pulun rəngi - Bəzən gözəllik sadəcə biznesdir. 

        Helena Rubenstein                                            Eugène Schueller

Helena Rubinstein 1872-ci ildə Polşanın Krakow şəhərində yəhudi gecəqondusunda doğulub. 8 qızlı ailənin ən böyük uşağı idi, atası kerosin satıcısı idi. O 20 yaşında Avstraliyaya gedir və üz kremləri hazırlamağa başlayır. Bu kremləri o  "Valaze" adlandırırdı. İddia edirdi ki, ixtira məşhur Avropalı dəri həkimi Lykuskiyə aiddir və kremlərin tərkibində çox nadir tapılan, yalnız Karpat dağlarında mövcud olan müalicəvi otlar var. Çox keçmir, Rubinstein Melburn şəhərinin mərkəzində bir dükan açır. On il ərzində o milyonçuya çevrilir. Öz biznesini London, Paris və Nyu-Yorka aparır, sonra isə dünyanın bütün aparıcı şəhərlərinə. Onun şirkəti yeni məhsullar istifadəyə verir.

Helena Rubinstein şirkəti artıq 62 krem, 78 pudra növü, 46 ətir, odekalon, 69 losyon, 115 pomada, sabunlar, göz teni və.s istehsal edir. 1928-ci ilin dekabrında Rubinstein öz biznesini Lehman Brothers şirkətinə bu günün pulu ilə 84 milyon dollara satır. Maliyyə böhranının gəlişi ilə şirkətin səhmləri 60 dollardan 3 dollara ucuzlaşır. Rubinstein öz şirkətini ucuz qiymətə geri alır. O polyakca, yidişcə, ingiliscə və fransızca danışa bilirdi. Təkid edirdi ki, ona Madam deyə müraciət etsinlər. 1965-də ölüm yatağında olarkən o dünyanın ən varlı qadınlarından biri idi.

Rubinstein yük maşının arxasını dolduracaq qədər rəsm əsərləri alardı; tənqidçilərdən biri onun haqqında demişdi “Onun evi 19-cu əsrin ən vacib rəssamlarının ən əhəmiyyətsiz əsərləri ilə doludur”. Onun bir evində Renoir-dən 7 tablo var idi. Xüsusi bir cəvahirat kolleksiyasına sahib idi və qiymətli zinət əşyaları əlifba sırası ilə qruplaşdırılmışdı. “A” ametist üçün, “D” almaz üçün və.s. Qonaq otağında çinlilərin qəhvə stolu, qızılı türk lampaları, afrikadan maskalar, geniş vazalar və.s varıydı. 50-ci illərdə o özündən yarım əsr cavan oğlanla görüşürdü.

Rubenstein-lə eyni dövrdə bir başqa kosmetika nəhəngi Eugène Schueller yaşayırdı. O Parisdə doğulmuşdu və ailənin tək usağı idi, digər dörd uşaq azyaşlı olarkən ölmüşdülər. Ailə bütün parasını qurban verib Schueller-i özəl məktəbə göndərmişdi. Uğurlu akademik karyeradan sonra, o Sarbonn universitetində kimya tədris etməyə başlayır. Amma akademik həyat sıxıcı görünür. Bir gün tanımadığı saç ustası onun yanına gəlir və alimdən etibarsız saç boyalarına əlac tapmağı xahiş edir. Schueller işdən ayrılır və öz evini labarotoriyaya çevirir. 1907-ci ildə onun artıq saç boyası formulası var idi və saç ustalarına bu məhsulu satmağa başlamışdı. 1909-cu ildə Schueller mənfəətə çıxır. 1930-cu ildə Schueller Fransada ən varlı sənaye sahiblərindən biri idi. O hər səhər saat 4-də oyanar, bir saat gəzər, öz işlərinə vaxt ayırar və Roll-Royce maşını ilə bütün zavodlarına baş çəkərdi. O öz şirkətini L’Oréal adlandırdı.

Gözəllik biznesində olan bu iki şəxsin həyatından paralelllər göstərmək bir neçə bağlılığı izah etmək üçündür. Hər iki insan eyni dövrə, eyni sosial təbəqəyə aid olub eyni həvəslə yaşayırdılar – kosmetikanı məşhur etmək üçün. Rubinstein illuziya satırdı—əbədi gənclik sözü verirdi müştərilərinə. Schuellerin satdığı isə real məhsullar idi.  Həm alan həm də satan bilirdi ki, paketin üstündə yazılanlar olacaq, saçlar məhz bu paketdə göstərilən rəngdə olacaq. Rubinstein biznesinin əsasını xalq hikməti təşkil edirdi,  Schueller biznesi isə elmə əsaslanırdı.

Rubinstein karyerası xaotik, səsli-küylü idi. İflasdan uğura, uğurdan iflasa düşüb qalxardı, əlinə düşən qohumlarını öz biznesinə işlədirdi. Qadının fikrinə görə emosiya və biznes ayrılmaz ikili idi. O adrenalin və həyəcanlı işlər sevirdi.

Schueller isə hesablama və məntiq heykəli idi sanki. O elmi hesablamalarını biznesinə də tətbiq etməyi bacarırdı. Onun işçiləri şəhərin ən yaxşı menecerləri idilər. Schueller öz arxasınca div bir şirkət qoyub getdi. Rubinstein isə 19-cu əsrin sahibkarıydı, onun yanaşması fərdi xüsusiyyətlərə dayanırdı. Schueller isə müasir, 20-ci əsrin sahibkar idi. 

Fransa almanlar tərəfindən işğal ediləndən sonra (1940) nasistləri dəstəkləyən M.S.R. (Mouvement Social Révolutionnaire) partiyası yaranır. Partiya talan və qətl işləri ilə məşğul olur, xüsusən də yəhudi əmlaklarının. Bu zaman Schueller M.S.R. partiyasına dəstək olur, qəzet çapı üçün onlara pul verir, özünün L’Oreal binasının yaxınlığında partiyaya ofis yeri düzəltdirir.

Əslində Schueller heç də M.S.R. partiyasına vurulmamışdı və onların ideologiyasını paylaşmırdı. O nə almanlara yaxın idi, nə də nasist idi. Schueller’in davranışı praqmatizmdən doğurdu. O biznes adamı idi və almanlarla əməkdaşlıq onun üçün düzgün biznes qərarı idi.  Əslində müharibə illəri istehsala davam edə bilən müəssisələr üçün çox mənfəətli idi – istehsal olunan nə var idisə baha qiymətə satılırdı. Yalnız əməkdaşlıq hesabına bizneslər fəaliyyət göstərə, istehsal üçün xam məhsula çıxış əldə edə bilərdilər.

Schueller müharibədə dalğanın dəyişdiyini hiss etdiyi an öz yanaşmasını və mövqeyini də dəyişdi. 1941-ci ilin sonlarında o M.S.R. ilə bütün əlaqələri kəsdi. 1942-ci ilin sonunda o yerli müqavimət dəstələrinə kömək etməyə başladı. L’Oréal maşınlarının məktublar daşımasına və partizanlar arasında əlaqə vasitəsi kimi istifadə olunmasına icazə verdi. Xeyli insanın nasistlərdən qaçıb qurtarmasına kömək etdi. 

Müharibədən sonra, Schueller və digər sənayeçilər nasistlərlə əməkdaşlıqda günahlandırılaraq məhkəməyə çıxarıldılar. Digər sənayeçilərin biznesləri dövlət tərəfindən alındı, özləri isə həbsdə çürüdülər utancdan. Amma bunlar Schueller-in başına gəlmədi. Müqavimət hərəkatının qəhrəmanlarından Pierre de Bénouville ayağa qalxdı və onu müdafiə etdi. Müharibədən sonra qəhrəmanların bir sözü belə digərləri üçün qanun idi. Schueller bəraət aldı.

Əslində müharibə qəhrəmanı Bénouville Schueller-i heç də yaxşı tanımırdı. O sadəcə üç dostu xahiş etmişdi deyə Schueller-i qoruyurdu: François Dalle – Schueller-in ölümündən sonra L’Oréal şirkətini idarə edəcək şəxs,  André Bettencourt - Schuellerin qızının əri və dünyanın ən varlı adamlarından biri, François Mitterrand – müharibənin sonrlarında L’Oréal şirkətində işləyən şəxs və sonrakı Fransa Prezidenti.

Schueller-in strategiyası “möhtəşəmlik” nümunəsi idi. O müharibəni imkana və şansa çevirməyi bacarmışdı. Wall-Streetdə dedikləri kimi yaxşı hedcinq bacarırdı, bütün yumurtaları eyni səbətə yığmamışdı. Schueller’in ən möhtəşəm bacarığı onun çox gözlənilməz əngəllərin öhdəsindən gələ bilməsi idi və bu onu əsl sahibkar etmişdi.  Əsl sahibkar öz yaradıcılıq məhsulu ilə nəfəs alan insana, bu məhsulu qorumaq və böyütmək üçün bütün riskləri götürəcək şəxsə deyilir.

Buna görə də Graham Bell telefondan əl çəkmədi və uğur qazandı. Schueller saç boyası işinə başlayanda universitetdən ayrıldı və cibində cəmi 800 frank pul var idi. O isə ixtira axtarışına çıxmışdı. İki-otaqlı mənzilin bir illik icarəsi 400 frank idi, bundan əlavə o yeməli və ixtira yolunda sınaqlar üçün materiallar almalı idi. Qonaq otağı onun ofisi oldu, yataq otağı isə labaroriyası. O tək və çətinliklərlə yaşayırdı.

Bəs bu cürə qəribə görünən və həyatında böyük risklər götürmüş insanın müharibə vaxtındakı mənəvi cəhətdən qəbul etmədiyimiz əməkdaşlığı niyə qəribə görünməlidir ki?

Biznes dünyasındakı klassik hekayələrədən biri də Ikea-nın yaradıcısı Ingvar Kampradla bağlıdır. Şirkət yarandığı ilk günlərdə digər  İsveç mebel istehsalçıları Kampradı boykot edirlər. Buna səbəb isə onun ucuz qiymətləri idi. Kampradın biznesi böhran içərisində idi, aldığı sifarişlərin yalnız ¼-ün çatdıra bilirdi. Kamprad biznesini Polşaya köçürdü, burada İsveçə nisbətdə əmək xərcləri iki dəfə ucuz idi. Beləcə dünya nəhəngi Ikea yarandı. Bu əsl sahibkar yanaşması idi, bazardakı əngəlləri şansa çevirmişdi. Amma Kamprad Polşaya gedərkən 1961-ci il idi. Soyuq Müharibənin ən qızğın çağı idi. Polşada repressiv bir rejim var idi. Belə olan halda Kampradın Polşaya getməyi, şirkətin sənədləşməsi və.s illər çəkə bilərdi. Bəs Kamprad öz işini necə qurmuşdu? O polislərə rüşvət verərək qanunsuz yollarla maşın hissələrini ölkəyə gətirə bilmişdi, çoxlu polis satın almışdı. Əslində Kamprad da Schueller kimi mənəvi əsaslar və nəticələr barəsində düşünmürdü. O öz biznesini qorumaq və böyütmək üçün qanunları pozmuşdu və əməkdaşlıq etmişdi.

Holokost qəhrəmanı Oskar Schindler də var. Schindler də sahibkar idi. O  Krakow-a gəlir və başa düşür ki, Nasistlərin iqtisadi proqramı nəticəsində yəhudilərə məxsus qab-qacaq emal edən zavodu çox az məbləğ qarşılığında işlədə bilər. Zavodun ömrünü uzatmaq və biznesini qorumaq üçün o cəbhəxana məhsulları və döyüş sursatları istehsal etməyə başlayır. İlk beş ildə o çoxlu paralar qazanır. Amma almanlar Schindlerin biznesini bağlamağı qərara alanda o hərbçiləri inandırır ki, işçiləri qaz kameralarına yox Çevoslavakiyaya Brünnlitzə aparmağa ona icazə versinlər.

Schindler  Krakowda qazandığı paraları hərbçilərə və nəzarətçilərə rüşvət olaraq paylayır ki, bu zavod fəaliyyətdə qalsın, işləyən yəhudilər yemək tapa bilsinlər, əlavə yəhudi işçi qüvvəsi cəlb edə bilsin və.s. Müharibənin sonunda o artıq bütün varidatını xərcləyib qurtarmışdı.

Schindler çox az biznesmenlərdəndir ki, o müharibə vaxtının mənəvi konfliktlərini bizim istədiyimiz kimi həll edə bilib. Amma o həm də sahibkarlığın bütün qızıl qaydalarını pozub — insanları xilas etmək uğruna şirkətin bütün para və resurslarını xərcləyib. Schindlerin heç bir ciddi sənaye uğur niyyətləri yoxuydu. Onun başlatdığı bizneslərin heç biri uğurlu olmadı. Müharibə onun sahibkarlıq niyyətlərini dəyişmişdi. O Schindler üçün Schindler deyildi artıq, başqaları üçün Schindler idi.

1964-cü ilin May ayında oğrular Helena Rubinstein-ın məşhur evini taladılar. Oğrular qızılgülü gətirən poçtalyon formasında içəri girmişdilər. Oğrular qadının otağına daxil olanda, seyfin açarı pul kisəsində idi, pul kisəsi isə yatağın üstündəki kağızların altında. Madam səssizcə seyfin açarını çıxarıb heç kimin baxmayacağı bir yerdə gizlətmişdi, döşlərinin arasında. Oğrular pul kisəsini tapanda kisəsinin içində bir neçə kağız parçası, bir az pudra, 5 ədəd 20 dollar əsginası və 40 min dollarlıq almaz sırğalar varıydı. Pul kisəsini silkələyərkən sırğalar yerə düşmüşdü və qadın onların üstünü salfet kağızları ilə örtməyi bacarmışdı. Oğrular ciddi bir şey tapmadıqlarından əsəbləşib qadını stula bağladılar və qənimət götürdükləri 100 dollar ilə evdən getdilər. Öz xidmətçisi Madamı azad edəndə o xidmətçiyə deyir ki, qızılgülləri suya qoysun. Sonra isə Rubinstein hesablama edir. Onlar məndən 100 dollar oğurladılar, nəzərə alsaq ki 40 dollar da qızılgülə veriblər, demək onlar bu gün cəmi 60 dollar mənfəət qazanıblar.

Evi talanarkən Rubinstein 91 yaşındaydı, amma o yenə də biznesmen kimi öz işinin başındaydı. Ölümündən sonra onun varidatı, zinət əşyaları, sənət əsərləri müxtəlif şəxslər arasında səpələndi. Yarım əsr əziyyət çəkib qurduğu biznesinə isə gündə bir adam sahib çıxdı. Ən sonda Madamın biznesini L’Oréal-dən Cosmair şirkəti aldı. Yeni sahibkar Jacques Corrèze idi. O Fransada yəhudi ovu ilə məşhul olan M.S.R. partiyasına tabe hərbi dəstənin baş leytenantı olmuşdu.

Beləcə biz kosmetika sənayesinin eyni illərdə yaşamış iki nəhəngini müqayisə edə bilərik. Rubinstein və Schuellerə baxanda sonuncuya “qalib” demək olar. 20-ci əsr 19-cu əsrə qalib gəlmişdi.

Corrèze Paris küçələrində Yəhudi əmlaklarının nasistləşdirilməsi ilə məşğul idi. O Nyu-Yorka gələrkən niyəsə Rubinstein biznesini almağa maraq göstərirdi. Bu biznesin alınması şəxsi səbəblərə görə idimi? Helena Rubinstein biznesinin Corrèze tərəfindən əzmlə alınmasında bəlkə də Madamın yəhudi olması çox önəm kəsb edirdi. Maraqlıdır ki, yeni sahibkar Corrèze heç vaxt digər oxşar bizneslərə maraq göstərmirdi. Nyu-Yorka gələn Corrèze isə Parisdəki keçmiş məşhur oyunu oynamağa qərar verdi. Bu dəfə silahsız və uzunboğaz çəkmələrsiz. Onun bu biznesin alınmasından əldə edəcəyi həzz çox böyük idi.

Başqa bir ehtimal isə belədir ki, bu heç də şəxsi məsələ deyildi. Eugène Schueller-in Helena Rubinstein üzərində zəfərindən çıxan bir dərs var – Bəzən gözəllik sadəcə biznesdir. ♦

Məqalə 2011-ci ildə New-Yorker jurnalında  çap edilib.

Adəmin iki növü

Fərdlərin öz keçmişləri barədə bioqrafiyalarında (cv-resume) göstərdikləri bacarıqlar var və bir də daxili keyfiyyətlər. Bu iki kateqoriya arasındakı fərqləri anlamaqda böyük fayda var. CV'lərdə bəhs edilən dəyərlər iş həyatına girməyimiz üçün gərəkən ünsürlərdir. Daxili keyfiyyətlərimiz isə bizim barəmizdə tövsiyyə məktublarında yazılanlardır. Bir çoxlarının fikrinə görə ikinci kateqoriya çox daha dərin anlam daşıyır. Əslində kim olduğumuz, insanlarla əlaqələrimizin necə olduğu, cəsur, sevimli, güvənilən, davamlılıq və.s kimi keyfiyyətlərdən bəhs edər. 

Joseph Soloveitchik 1965-də "Yalnız İnanc Adamı" adlı bir kitab yazdı. İnsan təbiətinin iki yönü olduğunu söylədi, bunlara Adəm 1 və Adəm 2 adlarını vermişdi.

Adəm 1: insan təbiətini maddi həyat və hirsli olan və kənardan görünən tərəfini göstərər. Həmişə qurmaq və yaratmaq istər; şirkətlər qurar, yeniliklər yaradır. 

Adəm 2: İnsan təbiətinin daha bəsit olan hissəsidir. Sadəcə yaxşı işlər görmək deyil, yaxşı insan olmaq istəyər, daxili dünyasına bağlı bir yaşam sürər, Allaha, yaradılışa və ehtimallara inanar. 

Adəm 1 Dünyanı fəth etmək istər. Adəm 2 isə bir ünvan sahibi olub Dünyanın qaydalarına uymaq istər. Adəm 1 əldə etdiyi uğurlardan fəxr hiss duyar, Adəm 2 isə daxili uyum və daxili qüdrətdən həzz alar. Adəm 1 işlərin necə getdiyini soruşar. Adəm 2, "niyə buradayıq" sualına cavab axtarar. Adəm 1-in şüarı "uğur"-dur. Adəm 2-nin şüarı isə "sevgi və qazandığının qarşılığını vermək"-dir.

Soloveitchik insan təbiətinin bu iki yönünün bir-biriylə savaş içərisində olduğunu iddia edir. Uğur (xarici dünya) ilə daxili dəyərlər bir çox insanda daima müharibə edir. 

Burada önəmli olan incə nöqtə isə təbiətin bu fərqli iki yönünün fərqli məntiqlərlə işləməsidir. Xarici məntiq və uğur anlayışı iqtisadidir: resurs qazanc gətirir; risk mükafat gətirir. İnsan təbiətimizin daxili yönü isə mənəvi məntiqə sahibdir və bu əslində tərs məntiqdir. Almaq və qazanmaq üçün əl tutmaq, kömək etmək lazımdır. Daxili bir güc qazana bilmək üçün xarici və maddi bir çox amildən imtina etmək gərəkdir. İstədiyinizi əldə etmək hirsinizi məğlub etməyiniz şərtdir. "Özünü reallaşdırmaq" üçün, məninizi unutmaq məcburiyyətindəsiniz. Özünüzü tapmaq üçün məninizi itirməlisiniz. 

Bizlər Adəm 1-in sevildiyi və Adəm 2-nin yola verildiyi bir toplumda yaşayırıq.

Problem budur: Bu vəziyyət bizləri həyatı bir oyun olaraq görən hiyləgər bir heyvana çevirir və soyuq, mənfəətçi məxluqlar halına gəlirik. Olmasını arzu etdiyimiz "mən" ilə gerçəkdə olduğumuz insan arasında bir fərq olduğunu anladığımız nöqtədə ortaq bir yol/balans tapmağa çalışırıq. Arzu etdiyiniz bir dəyərə layiq olmaq yerinə bir başqasının bizə bunu bəxş etməsini istəyirik. İnanc dərinliyinə sahib deyilik. Emosional bir zənginliyiniz yoxdur. Yerinə yetirilməsi bir ömürdən çox sürəcək məqsədlərə bağlılığımız, fədakarlığımız yoxdur. 

Bu sual həmişə düşündürüb: Sağlam və əksiksiz bir Adəm 2, dərin bir xarakter necə yaradıla bilər? Tarix boyunca insanlar öz keçmişlərinə geri dönüb baxıblar. Bəzən 

uşaqlıqlarına qayıdırlar. Fərqinə varırlar ki, utanc hissi keçirdikləri vaxtlar olub, bir günah, kobud bir hərəkət, nifrət, insanları razı salmağa çalışmaq, cəsarət əksikliyi kimi. 

Adəm 1, güclü tərəflərinizi inkişaf etdirilərək yaradıla bilər. 

Adəm 2 isə zəif yönlərinizlə savaşaraq inşa edilər. İçinizə doğru bir səyahət edərək həyatınız boyu etdiyiniz səhvin nə olduğunu tapa bilərsiniz. Bu artıq bir imza halına gəlmişdir və digər səhvləri doğuran davamlı etdiyiniz səhvlərdir. Siz bu səhvinizlə mübarizə apararsınız. Bu mübarizənin və cəfanın sonunda xarakter dərinliyi inşa edə bilərsiniz. Bizlərə sadəcə içimizdəki günahları tanımaq öyrədilir. Bu səbəblə mədəniyyətimiz bu günahlarla savaşmaq, onlarla üzləşib mübarizə aparmağı bizə öyrətmir. Bizlər Adəm 1 zehninə sahib bir toplumda yaşayırıq.

Son olaraq, Adəm 1 və Adəm 2 həyatı yaşadığını deyən Reinhold Niebuhr bu üzləşməni belə şərh edir: Yaradılmağa dəyər heç bir şey bizim ömür illərimizə sığmaz, bu səbəblə - bizləri qurtaracaq olan ümiddir. Doğru, gözəl ya da yaxşı olan heç bir şey keçmişin hər hansı tarixi məzmununda məna daşımaz, bu səbəblə - bizləri qurtaracaq tək şey inancdır. Nə qədər ərdəmli olursa olsun, təkbaşına etdiyimiz heç bir şey qazanılmış deyildir, bu səbəblə bizi qurtaracaq olan - sevgidir. Ərdəmli heç bir hərəkət, dostumuzun və ya düşmənimizin baxış bucağına görə öz baxış bucağımızda gördüyümüz qədər ərdəmli deyildir. Bu səbəblə bizi qurtaracaq olan sevginin ən son forması olan əfv, halallıq və bağışlamaqdır.

deyimlər

Açıq düşüncə intellekt yox mərdlik tələb edir.
/Thomas Stephen Szasz/
Hərəkətsiz insanlar bağlandıqları zəncirləri görməzlər.
/Róża Luksemburg/
Məşğulluq yetərli deyil. Qarışqalar da bütün günü məşğuldurlar.
/Henry David Thoreau/
Bəzən reallığa ən adekvat cavab dəlilikdi.
/Philip Kindred Dick/
Bizim başımızın forması ona görə yumrudur ki, düşüncəmiz istiqamətini rahat dəyişə bilsin.
/Francisco Picabia/
25 yaşından sonrakı günahları valideynlərin üstünə yıxmaq qadağan olunur.
/Julian Patrick Barnes/
Həyatın necə keçdiyindən asılı olmayaraq ağlınız sizi qılıncınızdan daha çox müdafiə edir. Onu iti saxlayın.
/Patrick Rothfuss/
İnsan yalnız o halda xöşbəxt ola bilərlər ki, xöşbəxtliyi həyatın mənası hesab etməsin.
/George Orwell/
İstədiyiniz hər bir şey qorxunun o tərəfindədi.
/Jack Canfield/
İnciməyiniz sizə haqlı olmağınıza əsas vermir.
/Ricky Gervais/
Ölüm insanı məhv edir. Amma ölüm ideyası onu xilas edir.
/Edward Morgan Forster/

şəhəri avtomobillər xilas etdi

20-ci əsrin əvvəllərində Nyu-Yorkda təxminən 200 min at var idi, hər 17 adama bir at düşürdü. Atlı vaqonlar küçələri doldururdu. Əgər atın ayağı qırılsaydı həmən oradaca öldürülərdi. Ölən atlar ağır olardı. Təmizlik xidmətinin işçiləri gözləyirdilər ki at bədəni bir az çürüsün ki onu hissələrə ayırıb yol kənarından uzaqlaşdırmaq olsun. 

1900-cü ildə bir Nyu York sakininin atla toqquşaraq ölməsi bizim günümüzdəki maşın qəzalarında ölmək ehtimalımızdan iki dəfə çox idi. 

Atlarla bağlı ən böyük problem isə peyin idi. Bir at gündə 10 kilo peyin ixrac edirdi, bir gündə şəhərdə 2000 ton peyin demək idi bu. Şəhər küçələrində qar topaları kimi peyin təpəcikləri yaranırdı. Yay aylarında qoxu göylərə yüksəlirdi. Yağış yağdığı zaman isə peyin axınları səkilərin və evlərin zirzəmilərinə axırdı. Milyardlarca ağcaqanaq və siçovul.

Şəhəri isə avtomobillər xilas etdi. 

Güclü hekayə

Oxuduğum ən güclü həyat hekayələrindən...

Qələbə günündə (9 May) bir gənc anası ilə Moskvada adamla dolu qatarda yol gedirmiş. Qarşı tərəfdə kəndli libasında bir adam oturubmuş, vodka içib ağlayırmış. Bəlli imiş ki müharibə görüb. Bir hekayə danışır həmin adam. 

Müharibə vaxtı onun və bacısının bütün yaxınları həlak olur, kəndlərini dağıdırlar. Aclıqdan əziyyət çəkən uşaqlar başqa bir kəndə gedirlər, qapı-qapı dolaşıb yemək istəyirlər. Sonra bacı xəstələnir, qardaş təkbaşına dilənməyə başlayır. Ona artıq qida vermirlər. Ümidsiz və hər şeyin pis olduğu bir vaxtda möcüzə baş verir. Evlərin birindən ona donuz əti parçası verirlər. Bir xeyli gün ərzində oğlan və bacısı ilk dəfə yemək yeyirlər. Beləcə bir -iki gün dözürlər, sonra onları qohumları tapır və şəhərə gətirir.

Bir Qələbə bayramı günü həmin möcüzənin baş verdiyi və həyatda qaldıqları kəndə gedib onlara kömək etmiş insanları tapmaq istəyir. Amma adlarını bilmir. Qatardan düşür və kəndin ortasındakı bayram şənliyinə qatılır. Vodka içən bir qoca kişi ilə yanbayan oturur. Qoca kişi çox fikirli masaya baxır və deyir- Mən bu bayramı sevmirəm! Mənim üçün müharibəni yada salmaq çox ağrılıdır, böyük günahlar etmişəm, deyir və öz hekayəsini danışır.

Müharibə vaxtı mənim oğlum xəstələnmişdir. Həkim demişdi ki, mütləq ət yemək lazımdır ona. Hər şeyimi satdım və donuz aldım. Donuzu kəsdim, bədbəxtlikdən xəstə çıxdı. Nə etməliydim? Kəndimizdə gəzən ac yetimlər varıydı. Düşündüm ki, ətdən bir parça yetimlərə verim, əgər 1-2 gün ərzində ölməzlərsə əti oğluma verərəm. Sonra həmin oğlanı görmədim, deyəsən ölmüşdü. Mən də əti zibilə atdım. Oğlum da öldü. Mən həmin uşaqları öldürdüyümə görə vicdan əzabı çəkirəm. 

P.S həmin ət yeyən uşaqları qohumları gəlib şəhərə aparmışdı. 

Həyat bəzən çox istehzalı!

Rəqəmlər

2009-cu ilin 6 may tarixində Çempionlar Liqinin final görüşü zamanı Barcelona’nın Chelsea üzərində qələbəsindən 9 ay sonra Katoloniyada doğumun artım faizi - 45 

38 yaşlı çinlinin özünü ticarət mərkəzinin yuxarı mərtəbəsindən yerə atmasından qabaq həyat yoldaşı ilə alış-verişdə keçirdiyi vaxt – 5 saat

Səudiyyə Ərəbistanın Həcc ziyarətindən qazandığı məbləğ – $16 500 000 000

Ağcaqanadın qan içməyə başlamasında keçən zaman – 46 000 000 il
Fillər, itlər, inəklər, keçilər və siçanların yaş və ölçüdən asılı olmadan sidik ifrazına ayırdıqları vaxt – 21 saniyə

Yer kürəsi ətrafında fırlanan süni mənşəli obyektlərin sayı – 100 000 000

Flora və faunanın itmə sürəti – saatda 3 növ

Rusiyanın zibilxanalarının ərazisi– 4.150.000 hektar (Hollandiya ərazisi)

2012-ci ildə atılan elektron tullantının çəkisi – 49 000 000 ton

NASA’nın Kepler missiyasının kəşf etdiyi yeni planetlərin sayı – 715

Mənbə: Esquire

Dünyanın sığortası.

Norveç dağlarındakı bu gizli anbarda dünyanın bir çox tərəfindən gətirilən 825 min nadir toxum nümunələri saxlanılır. İqlim dəyişikliyi riskinə qarşı belə bir ərzaq təhlükəsizliyi proqramı işlənilib. Ərzaq təhlükəsizliyində önəmli məsələlərdən biri məhsul müxtəlifliyidir. Ola biləcək böyük miqyaslı fəlakətlərdən sonra əksər bitkilərin kökü kəsiləcək. Beləcə insanoğlunun yenə əkib becərməsi üçün şans saxlayıblar və minlərcə toxum növünün anbarını tikiblər. Anbar 10 min il müddətində faydalı ola biləcək şəkildə inşa edilmişdir.

Biz və Onlar

Qırmızı marallar "Dəmir Pərdə"-ni hələ də xatırlayırlar. Soyuq Müharibə zamanı Şərqi və Qərbi Avropa arasında tikanlı məftillər və elektrik divarlar tikilmişdi. Marallar ordusu iki yerə ayrılmışdı. 

İndi həmin məftillər və divarlar yoxdur, amma marallar sanki öz babalarının sərhədlərini bilirlər. Maraqlıdır ki, hər iki tərəfdə yaşayan marallar həmin sərhədləri pozub digər tərəfə keçmirlər. 

Wall Street jurnalında bir Alman bioloq deyir ki, əvvələr marallar Çexiya tərəfə ona görə keçmirdilər ki divar varıydı. İndi divar yoxdur, amma onlar sərhəddə dayanırlar. Sanki həmin divarlar onların beynindədir. 

Statistika göstərir ki, həmin sərhədləri yalnız çox cavan və keçmişdən xəbərsiz marallar pozurlar. 

Ciddi müzakirə mövzusu ola bilər..